W dłuższych okresach tzw. spokoju, w wyniku sukcesji rolinnej zbiorowiska rolin zielnych przekształcają się w zbiorowiska zarolowe, w postaci nie spotykanej poza klifami. Buduje je głównie rozpowszechniony na klifach rokitnik zwyczajny. Jest to gatunek niezwykle ekspansywny – jego młode okazy rozwijające się z nasion wkraczają już do pionierskich zbiorowisk rolinnoci zielnej, natomiast starsze osobniki dodatkowo rozprzestrzeniają się dzięki odrolom korzeniowym, przemieszczanym wskutek obsuwów lub osypywania się podłoża. Ponadto rokitnik, dzięki symbiozie z mikroorganizmami wiążącymi wolny azot z powietrza, może zasiedlać gleby ubogie w ten składnik, stąd też często ronie on na inicjalnych glebach piaszczystych i gliniastych. Dzięki temu krzew ten bardzo silnie umacnia stoki klifów, tworząc zwarte, kilkumetrowej wysokoci zarola. Poza rokitnikiem buduje je także jarząb pospolity (jarzębina) Sorbus au- cuparia, bez czarny Sambucus nigra, róża dzika Rosa canina, głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna, klon jawor Acer pseudoplatanus, osika Populus trémula, czerenia dzika Cerasus avium, wierzba iwa Salix caprea, lipa drobolistna Tilia cordata. Powłokę zielną tworzą w nich gatunki z różnych grup ekologicznych – lene, zarolowe, łąkowe, a nawet ruderalne. Niektóre z nich, np. pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, przytulia czepna Galium aparine i kłobuczka pospolita Torilis japónica są rolinami nitrofilnymi (azotolubnymi). W starych płatach zaroli wzrasta rola drzew. Są one zróżnicowane w zależnoci od geologicznej budowy zbocza oraz intensywnoci procesów stokowych. Na aktywnych klifach, w których znajdują się wysięki wód zasobnych w węglan wapnia, rozwinęły się lasy z młodymi drzewostanami budowanymi przez jawora Acer pseudoplatanus, jarzębinę i jesiona Fraxinus excelsior. Dzięki dużej żyznoci stale wilgotnej gleby, lasy te swą strukturą i składem flory stycznym wykazują wiele cech wspólnych z łęgami, a intensywnie zachodzące procesy stokowe dodatkowo sprawiają, że pod pewnymi względami przypominają one górskie lasy jaworowe. Z najbardziej wyróżniających się cech charakterystycznych dla jarzębinowo-jaworowych lasów na klifach wymienić należy duże zwarcie i bogactwo gatunkowe drzewostanu i warstwy krzewów, podobnie jak w omówionych wczeniej zarolach. W wielogatunkowym runie często licznie rosną między innymi takie roliny jak wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum, bluszcz pospolity Hederá helix, żankiel zwyczajny Sanícula europaea, czerniec gronkowy Actaea spicata, marzanka wonna Galium odoratum, pierwiosnka lekarska Primula veris. Najlepiej wykształcone fitocenozy lasów jarzębinowo- jaworowych występują w okolicach Rozewia i Lisiego Jaru. Całkowicie różny od lasów z jarzębiną i jaworem charakter mają lasy bukowe, które zajmują największą powierzchnię w rezerwacie na Rozewiu. Brak abrazji spowodowany wybudowaniem na początku stulecia betonowej opaski u podnóża klifu umożliwił bukom osiągnięcie okazałych rozmiarów i sędziwego wieku; najstarsze z nich mają 160 lat, a większa częć drzewostanu o wysokoci 20-30m liczy około 100 lat. Pod zwartym drzewostanem warstwa krzewów zwykle jest bardzo uboga. W na ogól bujnym runie często doć licznie ronie między innymi marzanka wonna, żankiel zwyczajny, podagrycznik pospolity Aegopo- dium podagraria, bluszcz pospolity, zawilec gajowy Anemone nemorosa, fiołek leny Viola reichenbachiana i wiechlina gajowa Poa nemoralis. Ten typ lasu został zaliczony do zespołu żyznej buczyny pomorskiej Melico-Fagetum. Podobny charakter ma las bukowy porastający zbocza Lisiego Jaru, rozcinającego krawęd Kępy Swarzewskiej na granicy z klifem. Znacznie uboższym ranem, budowanym przez pospolite gatunki acidofilne oraz mchy, odznacza się kwana buczyna niżowa Luzulo pilosae-Fagetum. Jej nieliczne płaty występują również na Rozewiu, lecz z reguły w wyższych i bardziej nachylonych partiach zboczy niż zajętych przez żyzną buczynę. Rolinnoć zalewowych i zatorfionych brzegów Do najbardziej wartociowych pod względem przyrodniczym składników szaty rolinnej Parku należą zbiorowiska halofilne (słonolubne), które są typem rolinnoci najbardziej specyficznym dla podmokłych i zasolonych niskich brzegów nadmorskich. Na polskim wybrzeżu koncentrują się one na zaledwie kilku odcinkach, najczęciej w obszarach przyujciowych rzek oraz nad brzegami płytkich, zatorfionych zatok. Są to wyranie zanikające składniki rolinnoci przybrzeżnej. Największe nagromadzenie solnisk znajduje się na Wolinie i Uznamie, a drugim pod względem zajmowanej powierzchni są obrzeża Zatoki Puckiej. Rozległe, za- torfione tereny, silnie podtapiane wiosną i wczesnym latem, zalewane słoną wodą w czasie sztormowych spiętrzeń wody w Zatoce, stwarzają dogodne siedliska dla rolin wymagających zasolonej gleby lub znoszących takie warunki. Względnie dobrze zachowane, duże płaty slonoroli zachowały się w północnej, przyzatoko- wej częci Meandru Kaszubskiego, z koncentracją w okolicy ujcia Redy, w rezerwacie Beka. Mniejsze stanowiska znajdują się we Władysławowie (Słone Łąki), w Rewie (Rzeczne Łąki) i w okolicy Jastarni (Torfowe Kłyle). Na rolinnoć halofilną nad Zatoką Pucką składają się trzy zbiorowiska: halofilna łąka, czyli słonawa Juncetum Gerardi, półhalofilny szuwar oczeretowy Scinetum maritimi i zespół muchotrzewa solniskowego i mannicy odstającej Puccinełlio- Spergularietum. Slonawa ma fizjonomię niskiej murawy. Dominuje w niej sit Gerarda Juncus gerardi, a sporód innych rolin halofilnych rosną między innymi: miecznik nadmorski Glaux maritima, babka nadmorska Plantago maritima, wibka morska Triglochin maritima, ostrzew rudy Blysmus rufus, koniczyna rozdęta Trifolium fragiferum, centuria nadbrzeżna Centaurium littorale i kilka innych gatunków. Stałymi składnikami slonaw są także niektóre roliny niehalofilne, jak mietlica rozłogowa Agrostis stolonifera, pięciornik gęsi Potentilla anserina, kostrzewa czerwona Festuca rubra i inne. Drugim szeroko rozprzestrzenionym zbiorowiskiem jest półhalofilny szuwar Scir- petum maritimi, który w obniżeniach terenu ze stagnującą słonawą wodą tworzy liczne, różnej wielkoci płaty. Występuje on w mozaikowym układzie z szuwarami trzcinowymi i halofilnymi łąkami oraz pasowo wzdłuż rowów i kanałów. W fitocenozach tego szuwaru dominują dwa podstawowe gatunki o około metrowej wysokoci – sitowiec nadmorski Bulboschoenus maritimus i oczeret Taberanemontana Schoenoplectus tabernaemontani, które rosną wspólnie lub tworzą jednogatunkowe skupienia. Na znikomych powierzchniach w rezerwacie Beka oraz kolo Władysławowa występuje rzadko w Polsce spotykany zespół mannicy odstającej Puccinellia di- stans i muchotrzewa solniskowego Spergularia salina – Puccinellio- Spergularietum. Jest to zbiorowisko pionierskie, które w kompleksie słonaw zasiedla miejsca wolne od rolinnoci lub z darnią zniszczoną np. przez buchtujące dziki. Niewielkie zasolenie podłoża na przymorskich solniskach w Polsce i wtórny charakter rolinnoci większoci naszych słonaw powodują, że halofity i ich specyficzne zbiorowiska są nietrwałym elementem szaty rolinnej. Najlepiej utrzymują się one w warunkach ekstensywnego użytkowania. Umiarkowany wypas i okresowe koszenie chronią fitocenozy halofilne przed konkurencją ze strony pospolitych rolin szuwarowych i łąkowych, zwłaszcza trzciny pospolitej Phrag- mites australis i mietlicy rozłogowej Agrostis stolonifera, a także przed rozwojem zaroli wierzbowych. W częciach przymorskich nizin położonych dalej od morza i poza zasięgiem wód słonawych, rozwijają się niewielkie płaty słodkich łąk. Ich największe powierzchnie znajdują się w rezerwatach Beka i Słone Łąki/Władysławowo, Jastarnia, Karwia, Karwińskie Błota/ oraz w ich pobliżu, gdzie wilgotne gleby najczęciej są pod wpływem wód sączących się spod przyległych wysokich zboczy wysoczyzn morenowych. Fizjonomia i skład florystyczny słodkich łąk zasadniczo różnią się od słonaw. Rosną też między innymi jaskry – ostry Ranunculus acris i rozłogowy. Wężownik Polygonum bistorta, firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi i ostrożeń warzywny Cirsium oleraceum. Łąki te najczęciej należą do zespołu łąki rdesto- wo-ostrożeniowej Cirsio-Polygonetum. Na podobnym typie siedlisk, lecz w miejscach intensywnie wypasanych niekiedy dochodzi do masowego rozwoju situ rozpierzchłego Juncus effusus, którego kępy rozrastając się opanowują znaczne powierzchnie; takie płaty pastwiska sitowego są między innymi w Rzecznych Łąkach. Lokalnie na bagnistych brzegach Zatoki, a także w stale podtopionych zagłębieniach w kompleksie słonych i słodkich łąk /Swarzewo, Władysławowo/, występują szuwary trzcinowe Phragmitetum australis. Panuje w nich trzcina, w sprzyjających warunkach osiągająca wysokoć nawet do trzech metrów, a towarzyszą jej na ogół nieliczne inne gatunki szuwarowe. Z tych naturalnych stanowisk trzcina rozprzestrzenia się bardzo szybko na słone łąki i pastwiska po zaniechaniu lub drastycznym ograniczeniu ich użytkowania i szybko z nich wypiera wszystkie roliny łąkowe. Na terenie Parku trzcina stanowi najpoważniejsze zagrożenie dla rolinnoci halo- filnej, również i tej chronionej na terenie rezerwatów; największe i stale powiększające się powierzchnie takich trzcinowisk powstałych na dawniejszych słonawach znajdują się w Bece i na Rzecznych Łąkach. Innym zagrożeniem dla rolinnoci halofilnej jest wysłodzenie siedliska wskutek ustania zalewów wodami słonawymi; proces ten stwierdzono w okolicy Jastarni (Torfowe Kłyle), gdzie obecnie roliny halofilne szybko ustępują. Rolinnoć zatorfionych nizin przymorskich i pradolin. Tylko niewielkie fragmenty krajobrazu znajdują się w formalnych granicach Parku, a mianowicie w rezerwacie Pianickie Łąki i w wąskim przymorskim pasie pradoliny Redy, natomiast dominuje on w otulinie. Współczenie głównym typem rolinnoci w zatorfionych obniżeniach są łąki, pastwiska i użytki zielone, zajmujące pierwotne siedliska dawnych bagien, które zostały osuszone i odlesione. Pod względem florystycznym dzisiejsza rolinnoć tych terenów jest bardzo monotonna, często złożona niemal wyłącznie z mieszanek sianych traw. Wyjątkiem jest fragment łąk, który należy do najcenniejszych elementów nie tylko szaty rolinnej Parku, lecz całego Pomorza. Są to zmiennowilgotne łąki trzęlicowe Molinietum medioeuropaeum, chronione w rezerwacie Pianickie Łąki. Ich siedliska są bardzo specyficzne. Są to częciowo zmineralizowane torfy niskie lub gleby torfowo-mineralne, które są zalane lub silnie podtopione od jesieni do wczesnego lata, natomiast przesuszane pod koniec lata. Panującym gatunkiem na zmiennowilgotnych łąkach jest trawa trzęłica modra Molinia caerulea. Utrzymujące się długie podtopienie oraz niska jakoć pokarmowa siana powodowały, że łąki tego typu niegdy były koszone pónym latem, a siano z nich wykorzystywano jako ciółkę dla zwierząt domowych. W tak specyficznych warunkach siedliskowych i pod wpływem ekstensywnego użytkowania powstała bardzo swoista kombinacja gatunków budujących zbiorowisko. Jedną z jego cech jest liczne występowanie dużych, pięknie kwitnących bylin, jak kosaćca syberyjskiego Iris sibirica i mieczyka dachówkowatego Gladiolus imbricatus, i innych mniej efektownych, lecz równie rzadkich rolin – między innymi fiołka mokradłowego Viola stagnina, selernicy żyłkowanej Cni- dium dubium, turzycy buxbauma Car ex buxbaumi i okrzynu łąkowego. I.aserpitium prutenicum. Obecnie w związku z powszechną intensyfikacją gospodarki łąkarskiej, zmiennowilgotne łąki trzęlicowe w całej Europie należą do rzadkoci, a ogromna częć rosnących na nich rolin jest zagrożona wyginięciem lub miejscami już wymarła. Kolejnym charakterystycznym składnikiem pobagiennych siedlisk są łozowiska Salicetum pentandro-cinereae, czyli zarola budowane głównie przez krzewiaste wierzby, zwłaszcza wierzbę szarą Salix cinerea, uszatą S. aurita i pięciopręciko- wą S. pentandra. Częstą domieszką jest w nich brzoza brodawkowata i omszona, osika Populus trémula i kruszyna Frangula alnus. Runo tworzą bardzo rozmaite roliny zielne, między innymi łąkowe, szuwarowe i przejciowotorfowiskowe. Szczególnym elementem w krajobrazie Równiny Błot Przymorskich są Bielawskie Błota. Jeszcze na początku XX wieku był to, jak na polskie warunki ogromny, zajmujący powierzchnię około 20 km2 kompleks torfowiskowy, którego centrum zajmowało rozlegle, bezdrzewne torfowisko wysokie. Torfowiska tego typu mają bardzo specyficzną florę, a dla większoci rolin są całkowicie niedostępne, gdyż są to siedliska silnie podmokłe, bardzo kwane i skrajnie ubogie pod względem troficznym. Ta ostatnia cecha wynika z faktu, że jedynym ródłem wody i związków odżywczych na torfowiskach wysokich są wody opadowe. W konsekwencji ich rolinnoć wybitnie różni się od rolinnoci torfowisk niskich zasilanych przez żyzne wody gruntowe, a diametralnie odbiega od występującej na glebach mineralnych. Obecnie, po kilkudziesięciu latach intensywnego odwadniania Bielawskich Błot, prowadzonej tam do niedawna eksploatacji i wielokrotnych pożarach, z typowych dla torfowisk wysokich mszarów nie pozostały nawet fragmenty. Ocalałe resztki pokładu torfu są pokryte przez wrzosowiska, zwarte zarola, podrost brzóz, głównie brzozy omszonej, a także skrajnie przesuszone postaci boru bagiennego. Jedynymi ladami dawnej szaty rolinnej są występujące w wilgotnych wyrobiskach pozostałych po wybranym torfie nieliczne pospolite gatunki torfowiskowe, np. wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum i wąskolistna E. angustifo- lium, żurawina błotna Oxycoccus quadripetalus, miejscami również bagno zwyczajne Ledum palustre i niewielkie skupienia mchów torfowców. W południowo-zachodniej częci torfowiska zachowały się ponadto resztki, w przeszłoci rozległych, zaroli woskownicy europejskiej Myrica gale oraz kilka niewielkich skupień maliny moroszki Rubus chamaemorus. Woskownica na Bielawskim Błocie tworzy zarola nieco bogatsze niż w zagłębieniach między wydmowych koło Białogóry, gdyż torf i zalegający pod nim gruboziarnisty piasek są nieco zasobniejsze w związki odżywcze. W zarolach tych częciej występują krzewiaste wierzby (głównie wierzba szara), pojedyncze gatunki typowe dla kwanych torfowisk niskich, np. pięciopalecznik błotny Comarum palustre, gorysznik błotny Peucedanum palustre, mietlica psia Agrostis canina, a także roliny bagienne, jak na przykład skrzyp bagienny Equisetum fluviatile. Bardzo silnym przeobrażeniom uległy również płytko zatorfione i mineralne obrzeża Bielawskich Błot. Tylko w niewielu miejscach utrzymują się na nich zbiorowiska typu wilgotnych lub suchych wrzosowisk i muraw o różnym stopniu zwarcia, gdyż przeważająca częć ich powierzchni została obsadzona sosną. Pierwsze z nich rozwijają się w niewielkich zaklęnięciach terenu, gdzie na jałowym piasku występuje płytka warstwa silnie kwanego i wilgotnego humusu. Typowym zbiorowiskiem na takich siedliskach jest mszarnik wrzocowy Erice- tum tetralicis, którego stałymi składnikami jest wrzos zwyczajny, wrzosiec bagienny, turzyca pospolita Carex nigra, wełnianka wąskolistna, wełnianeczka darniowa Baeotrychon (Trichophorum) caespitosum, sit sztywny Juncus squar- rosus, a w warstwie naziemnej liczne gatunki porostów i pospolite mchy, głównie Hypnum cupressiforme var. ericetorum. W najbardziej wilgotnych miejscach mogą ponadto rosnąć żurawina błotna, nieliczne mchy torfowe i bardzo młode osobniki woskownicy europejskiej. Suchsze siedliska sprzyjają rozwojowi typowych wrzosowisk, w których brak jest gatunków torfowiskowych, a masowo rosnącemu wrzosowi towarzyszą pospolite roliny łąkowe i murawowe. Bardzo niewielkie i rozproszone powierzchnie są pokryte przez bliniczyska (psiary), czyli zwarte, niskie murawy, budowane przez rosnącą w zbitych kępach bliniczkę psią trawkę Nardus stricta. Pod względem gospodarczym są to nieużytki, które powstają w wyniku intensywnego wypasu bydła lub owiec na jałowych siedliskach ubogich łąk, wrzosowisk i kwanych, przesuszonych torfowisk niskich, a także na piaszczystych pagórkach stanowiących wyspy w kompleksie łąk na torfach. Na obrzeżach Bielawskiego Biota stosunkowo najczęciej spotkać można najwilgotniejszą postać bliniczysk – mokrą psiarę, w której obok panującej psiej trawki stale rosną między innymi sit sztywny, turzyca pospolita i mietlica pospolita Agrostis capillaris, a pojedynczo również wrzos, wrzosiec i inne gatunki wrzosowiskowe i łąkowe. Znacznie rzadsza jest suchsza od poprzedniej psiara krzyżownicowa Polygalo-Nardetum, w której wród panującej bliniczki ronie między innymi charakterystyczna krzyżownica zwyczajna Poły gala vulgaris i storczyk podkolan biały Platanthera bifolia. Pojedyncze płaty tej psiary, poza obrzeżami Bielawskiego Błota, występują również w Pianickich Łąkach. Również niewielkie powierzchnie zajmują lune, psammofilne murawki na jałowych piaskach. Ronie w nich głównie kępowa trawa o charakterystycznych szarych i sztywnych liciach – szczotlicha siwa Corynephorus canescens, a także inne pospolite gatunki piaskolubne, np. jastrzębiec kosmaczek Hieracium pilosel- la, szczaw polny Rumex acetosella, chroszcz nagołodygowy Teesdalea nudicaulis, rogownica pięciopręcikowa Cerastium semidecandrum. Wzdłuż południowych i wschodnich krańców Bielawskiego Błota/Karwia/ zachowały się bardzo płytkie, okresowo wysychające naturalne jeziorka, w których bytuje zaledwie kilka skąpożywnych rolin, głównie sit drobny Juncus bulbosus. W jednym ze zbiorników, w pobliżu Czarnego Młyna, ronie bardzo rzadko spotykana jeżo- główka porednia Sparganium angustifolium.
Rolinnoć wysoczyzn morenowych. Znacznie wyniesione ponad poziom morza wysoczyzny morenowe stanowią bardzo niewielką częć powierzchni Parku, natomiast zasadniczą rolę przestrzenną odgrywają w otulinie. Niegdy były one pokryte lasami liciastymi, głównie bu- kowo-dębowymi, a obecnie w ogromnej częci są to obszary bezlene, zajęte głównie przez pola uprawne lub pastwiska. Wyjątkiem jest Kępa Ostrowska/Ostrowo/ i północny fragment Kępy Swarzewskiej/Swarzewo/ poronięte przez sadzone drzewostany sosnowe. Najbardziej interesujące zbiorowiska rolinne zajmują stosunkowo niewielkie powierzchnie wysoczyzn, ograniczone zwykle do tak zwanych nieużytków gospodarczych. Są to przede wszystkim wrzosowiska i różne zarola, których rola gospodarcza jest wprawdzie niewielka, ale odznaczają się one ogromnymi walorami biocenotycznymi i krajobrazowymi, kontrastując tym z monotonnymi krajobrazami rolniczymi. W związku z nadmorskim położeniem, wiele z nich wykazuje pewne swoiste cechy regionalne. W okresie wiosny, która na wybrzeże przychodzi około trzech tygodni póniej niż w centralnej częci kraju, na wysokich zboczach Kępy Puckiej i Swarzewskiej, a miejscami także wewnątrz wysoczyzn, niezwykle wyranie rysują się czyżnie, czyli cierniste zarola tarninowo-głogowe Pruno-Crataegetum, obsypane białymi kwiatami tarniny Prunus spinosa i głogów – jednoszyjkowego i dwuszyjkowego Crataegus monogyna i C. laevigata. Wraz z nimi doć obficie rosną dzikie róże, głównie Rosa canina, i różne gatunki jeżyn Rubus sp. div. Towarzyszy im leszczyna Corylus avellana, grab Carpinus betulus, rzadziej osika Populus trémula, a czasem nawet oba gatunki dębu – szypułkowy i bezszypulkowy Quercus robur i Q. petraea. Runo czyżni tworzą zarówno gatunki lene, jak np. wiechlina gajo- wa Poa nemoralis i gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea, jak i nielene, z których najważniejszą grupą są pospolite roliny łąkowe. Zarola tar- ninowo-głogowe przestrzennie i dynamicznie są związane z lasami grądowymi i żyznymi dąbrowami. Oznacza to, że mogą one zarówno występować na brzegu tych lasów jako tzw. zbiorowiska okrajkowe, jak i stanowić ich postaci bardzo silnie zniekształcone, wreszcie mogą być przedlenym etapem powrotu lasu na swoje dawne miejsca. Póniej, na przełomie maja i czerwca, niezapomniany widok przedstawiają odcinające się od otoczenia złocistożółte zarola kwitnącego żarnowca miotlastego Cytisus scoparius, dorastającego do 2,5 metra wysokoci. Często też ronie w nich jeżyna leszczynolistna Rubus cotylifolius i pofałdowana R. plicatus, a pojedynczo mogą rosnąć głogi i inne krzewy oraz młode drzewa. W bogatej w gatunki warstwie zielnej stałym składnikiem są trawy, zwłaszcza kłosówka miękka Holcus mollis i mietlica pospolita Agrostis vulgaris. Największe skupienia zaroli Holco mollis-Cytisetum scopariae są na zboczach Wąwozu Chłapowskiego (planowany rezerwat Rudnik), gdzie są szczególnie malownicze na tle morza, oraz w planowanym użytku ekologicznym w Jastrzębiej Górze. Zarola żamowcowe są antropogenicznym zbiorowiskiem, tworzącym się samorzutnie na ekstensywnych pastwiskach oraz odłogach. Występują one w tych okolicach, w których pierwotnie występowały lasy z panującym dębem bezszy- pułkowym. Zamowczyska są więc ich zbiorowiskiem zastępczym, a jednoczenie najbardziej pionierskim typem zaroli, które w procesie wtórnej sukcesji poprzedzają powrót lasu. Zarola żarnowca, w zależnoci od sposobu użytkowania terenu, mogą utrzymywać się od kilku do nawet kilkudziesięciu lat. Nie niszczone przekształcają się w inne zbiorowiska krzewiaste, a w końcu w lasy. Pónym latem przypada optimum rozwoju wrzosowisk. W granicach Parku i jego otulinie są reprezentowane przez kilka odrębnych zbiorowisk, występujących w różnych kompleksach rolinnoci. Z nielicznymi wyjątkami są to zbiorowiska antropogeniczne, powstałe i utrzymujące się w wyniku wypasu, czasem okresowego wypalania rolinnoci i wielu innych form użytkowania. Pomimo tak prozaicznej genezy, odznaczają się one niepowtarzalnym pięknem. Największy i najbardziej interesujący kompleks wrzosowisk na wysoczyznach ukształtował się w północno-wschodniej częci Kępy Swarzewskiej, zwłaszcza na zapleczu Jastrzębiej Góry i wzdłuż szosy w kierunku Władysławowa. Wrzosowiska wytworzyły się tu spontanicznie na ekstensywnie użytkowanych pastwiskach, założonych na miejscu dawniej rosnących lasów bukowo-dębowych, kwanych buczyn i miejscami grądów. Już w XII i XIII wieku zostały one wykarczowane w południowej częci Kępy Swarzewskiej, a ostatnie ich fragmenty zniszczono w XIV i XV wieku. Wrzosowiska jeszcze do niedawna prezentowały się jak malowniczy, nieporównywalny z niczym ogród na zboczach Lisiego Jaru/Jastrzębia góra/ i skłonie Kępy Swarzewskiej w kierunku Bielawskiego Błota. Dzisiaj ten niegdy rozległy kompleks jest rozdrobniony i silnie zniekształcony, miejscami zdewastowany i zamiecony, a częciowo wtórnie zalesiony. Wszystkie cechy wrzosowisk i zaroli sprawiają, że dotąd ocalałe ich resztki powinny być chronione przed postępującą i powszechną dewastacją.
Wyk. mat. NPK. Pr. zb. A. Janty